Wiadomo, że Ruch został założony 20 kwietnia 1920 roku w Bismarckhütte (od 1 stycznia 1923 roku Wielkie Hajduki, od 1 kwietnia 1939 roku Chorzów, dzielnica Chorzów Batory) – miejscowości, której dzieje są ściśle związane z powstaniem w 1872 roku Huty Bismarcka (Huty Batory). Klub sportowy powstał przed datą przeprowadzenia plebiscytu, który miał zdecydować o przynależności poszczególnych części Górnego Śląska do Niemiec lub Polski. Sam plebiscyt zaplanowano na 20 marca 1921 roku, a poprzedziły go dwa powstania ludności Śląska, domagającej się przyłączenia regionu do Polski. Założyciele Ruchu opowiedzieli się za polskością regionu, choć wyniki plebiscytu w Wielkich Hajdukach wynosiły: 4654 za Polską i 8341 za Niemcami.

Trzeba sobie zdawać sprawę z faktu, że w okresie międzywojennym Wielkie Hajduki były jedną z 16 gmin ówczesnego powiatu świętochłowickiego, podobnie jak m.in. Lipiny, Piekary Śląskie Świętochłowice, Nowy Bytom, Nowe Hajduki (od 1934 r. część Chorzowa), Chropaczów, Łagiewniki, Orzegów czy Ruda Śląska. Siedziba Starostwa Powiatowego powiatu świętochłowickiego mieściła się jednak w Wielkich Hajdukach (dzisiejszy Ratusz – Urząd Miasta w Świętochłowicach, granice administracyjne Hajduk sięgały bowiem aż do obecnej ul. Żołnierskiej w Świętochłowicach). Układ ten zmieniła ustawa z 7.03.1939 r. (Dz.U. ŚL Nr 6, poz. 14) Sejmu Śląskiego, na mocy której likwidowano całkowicie powiat świętochłowicki, a poszczególne jego gminy przyłączano do innych powiatów i miast. Dzięki tej ustawie Wielkie Hajduki stały się 1 kwietnia 1939 roku częścią Chorzowa. Natomiast z obszaru miasta Chorzowa wyłączono teren zwany ,,Nomiarki” i włączono do gminy Świętochłowice, z kawałkiem Hajduk do powiatu katowickiego.

Zdania społeczności lokalnej w sprawie zmian były podzielone. Część hajduczan była za połączeniem z Chorzowem, a część wręcz przeciwnie. Kluczową datą przeprowadzonych zmian był jednak rok 1934, kiedy Hajduki Nowe i Chorzów Stary stały się już częścią Chorzowa, a w zasadzie Królewskiej Huty, która po połączeniu wchodzących w jej skład miejscowości zmieniła nazwę na „Chorzów”. Była to sytuacja nadzwyczajna, że pozostawiono nazwę osady wiejskiej zamiast nazwy dużego miasta, do którego była wcielana (decydował słowiański rodowód nazwy „Chorzów”). Tym samym liczba mieszkańców Chorzowa wzrosła do 103 tys., a po przyłączeniu w 1939 roku Wielkich Hajduk – już przeszło 130 tys. Było to największe wówczas miasto na Górnym Śląsku. A byłoby jeszcze większe, gdyż w początkowej fazie projekt przytoczonej wcześniej uchwały zakładał, że i gmina Świętochłowice zostanie wchłonięta przez Chorzów i stanie się jej dzielnicą.

Dodatkowo na terenie rozszerzonego Chorzowa znajdowały się 2 potężne huty, 3 kopalnie, Państwowa Fabryka Związków Azotowych, Zakłady Koksochemiczne oraz grała najlepsza drużyna piłkarska Górnego Śląska.

Jak te wszystkie zmiany wpłynęły na najlepszą drużynę Śląska? Dla władz Ruchu nic się nie zmieniło. Traktowały je jako zwykłą decyzję administracyjną skutkującą tym, że dzielnica, w której mieściła się siedziba Ruchu, leżała teraz w granicach Chorzowa. Mimo to władze Klubu wystąpiły z następującą, niezwykle ciekawą propozycją. W celu upamiętnienia nazwy „Wielkie Hajduki” zdecydowały sie  one podczas corocznego spotkania klubowego 23 marca 1939 roku zmienić nazwę Klubu… Inicjatywa wyszła od panów Gellera, Soboty i Wieczorka, trzech najważniejszych wtedy osób w Klubie. Wywiad z tym ostatnim w tygodniku sportowym „Kibic” z 1939 roku nie zostawia żadnych wątpliwości. Józef Wieczorek, mówił:

„Ponieważ od 1 kwietnia 1939 roku należeć będziemy już do Chorzowa, więc i z tego terenu będziemy musieli uwzględnić kilku pracowników. W związku z tym nosimy się też z zamiarem zmiany nazwy klubu z Klub Sportowy »RUCH« na Hajducki Klub Sportowy »RUCH« w Chorzowie, niech przynajmniej w nazwie naszego klubu pozostanie wspomnienie po Hajdukach”.

Hajducki Klub Sportowy w skrócie HKS „RUCH” Chorzów. Najprawdopodobniej od 1 kwietnia do 1 września 1939 roku, czyli przez 6 miesięcy, Klub funkcjonował pod zmienioną nazwą, choć prasie aż do wybuchu wojny, a nawet jeszcze w 1946 roku, zdarzało się używać nazwę „Ruch Wielkie Hajduki”.

Już od wielu lat niesie się na trybunach stadionu (przy ul. Królewsko-Huckiej przed II wojną światową, ul. Chorzowską od 1934 roku, teraz oczywiście przy ul. Cichej) słynne „Ruch, Ruch, HKS”. Z dawniejszych czasów pamiętam jeszcze: „O mój HKS-ie nie zdradzę cię…”. Nigdy się nie zastanawiałem na tym, skąd to HKS, bo wydawało mi się to jasne: Hutniczy Klub Sportowy – przecież od lat patronem była Huta Batory. Teraz już wiem, że się myliłem…Zamysł był inny i szczerze powiedziawszy – dużo lepszy. Ten Klub jest legendą pamiętającą o swoich korzeniach, więc i o hajduczanach należy pamiętać, bo to od nich pochodzi ten pierwszy i najstarszy, już niedługo 95-letni, symbol „R-ki” na koszulkach.

Tera dejcie pozor: śpiewając za każdym razem „RUCH, RUCH, HKS” upamiętniomy i pozdRowiomy hajduczan i dawny Hajducki Klub Sportowy!

Autor: Grzegorz Joszko

PS. Powyższy tekst powstał 18 lutego 2015 czyli 5 lat temu 🙂